Amsterdam Underground Tour: hoe is het om te leven op straat?

Laatste update: 9 oktober 2023

“Nou, en op deze hoek stond ik dan te prostitueren. Dan reden ze hier langs en stapte ik in. En dan hoopte ik maar dat ik ook werd teruggebracht.” Sonja vertelt het alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Ze is vandaag mijn gids van de Amsterdam Underground Tour. Sonja laat me met nieuwe ogen naar bekende plekken kijken. Een heel bizarre gewaarwording.

Amsterdam Underground Tour

Jaarlijks komen er dik vijf miljoen toeristen uit binnen- en buitenland naar Amsterdam. Allemaal bezoeken ze de topattracties als het Rijksmuseum, het Anne Frank Huis, de Wallen en de coffeeshops. Er is in onze hoofdstad geen gebrek aan entertainment, vermaak en Instagrammomenten. De afgelopen vijf jaar hebben meer dan 10.000 toeristen een heel ander Amsterdam gezien: zij kozen voor een rondleiding met een gids van Amsterdam Underground, een initiatief van De Regenboog Groep. De Regenboog Groep zet zich in voor dak- en thuislozen, mensen met psychosociale problemen en/of verslavingsproblematiek. Daar is Amsterdam Underground uit voortgekomen. Ex-daklozen en ex-verslaafden vertellen tijdens een wandeling van zo’n anderhalf uur over hun Amsterdam. Dat is niet alleen superinteressant voor deelnemers, maar het helpt ook de gidsen hun ervaring op een positieve manier in te zetten.

Een ex-dakloze als gids in Amsterdam

Sonja is één van de vaste gidsen van Amsterdam Underground Tour en een beetje een bekende Nederlander. Op straat wordt ze door een paar mensen herkend van Hart van Nederland. Ze glundert als ze over haar televisieoptreden vertelt. Dat was best spannend, want zelfs de burgemeester was erbij. Sonja is ex-dakloze en ex-verslaafde en neemt een klein groepje op sleeptouw langs de Amsterdamse Wallen, de Zeedijk en de pillenbrug.

We ontmoeten elkaar bij Winkel de Prael waar Sonja iedereen hartelijk welkom heet. Sonja is een vrolijke blonde dame met een rood hesje. Als ik haar op straat zou passeren zou ik nooit raden dat ze 25 jaar lang heeft geworsteld met drugs. Ze moet nog even wat regelen in de winkel, maar dan kan iedereen zich mooi even voorstellen aan elkaar, roept ze enthousiast. Het is een groepje van acht man en door dit persoonlijke moment van elkaar een hand geven, voel je meteen een soort verbondenheid, zelfs al is het dan alleen voor de komende anderhalf uur. Dat doet Sonja goed!

Geen taboes tijdens de Amsterdam Underground Tour

Eigenlijk leggen we maar heel weinig meters af en zien we geen noemenswaardige bezienswaardigheden die direct mooie Instagrammetjes opleveren. Dat is ook helemaal niet erg. Deze wandeling gaat om het verhaal van de straat en in het bijzonder Sonja. Dat verhaal weet ze op bijzonder open wijze over te brengen. Ze steekt meteen van wal over alle problemen die ze heeft gekend, van dakloos tot prostitutie en van gevangenisstraf tot verkrachting. Ze weet het op zo’n mooie manier te vertellen dat het opeens geen taboeonderwerpen zijn. Sonja gooit haar hele levensverhaal op straat en durft dan ook nog eens toe te geven dat ze hartstikke onzeker is. Ze nodigt ons vooral zo veel mogelijk vragen te stellen: als het te stil is, vraagt ze zich namelijk af of we het wel leuk vinden. Ongelooflijk, deze vrouw weet binnen vijf minuten een plek in je hart te veroveren.

Hoe Sonja dakloos en verslaafd raakte

Sonja begint bij het begin: haar moeilijke jeugd. Met een moeder die haar vertelde dat ze dankbaar moest zijn dat ze haar niet had laten aborteren, die haar slecht verzorgde en die haar continu streng controleerde, was het voor Sonja duidelijk: ze was niks waard. Haar moeder was verslaafd aan medicijnen, maar wist met haar charme officiële instanties om haar vingers te winden. Zo regelde ze dat Sonja vanaf haar 14^e niet meer naar school hoefde, want ze zou thuisonderwijs krijgen. Niet dus. Ondertussen werd de kleine Sonja door ouders van vriendinnetjes af en toe gedoucht en naarmate ze ouder werd, ging Sonja de straat op om dingen te stelen voor andere kinderen, in de hoop zo vriendjes te maken.

Op haar 18^e belandde ze achter de bar en na een paar maanden kreeg ze van klanten haar eerste lijntje cocaïne aangeboden. Ze gebruikte iedere dag, maar was te naïef om te bedenken dat dat een verslaving was. Ze ontmoette een Colombiaan, werd verliefd en ging voor hem drugs smokkelen. Steeds was het zogenaamd de laatste keer. Maar zo lang het goed ging, was er eigenlijk geen reden om te stoppen. In Frankrijk belandde ze in de cel. Zwanger. Sonja beviel van een dochtertje met haar handen geboeid aan haar gevangenisbed. Wat een intens triest beeld. De moeder van haar beste vriendin heeft het dochtertje geadopteerd.

De ‘sights’ van de Amsterdam Underground Tour

Terwijl Sonja dit vertelt lopen we van de daklozenopvang van het Leger des Heils naar het oude politiebureau aan de Warmoesstraat. Ze wijst bewakingscamera’s aan, plekken die in ‘haar tijd’ bezaaid lagen met spuiten en vertelt over de cellen van het politiebureau. Die bewakingscamera’s zijn er pas sinds 2004 en sindsdien is de buurt hard vooruit gegaan, ook dankzij de schoonveegacties van de gemeente en politie. Tenminste, op het eerste gezicht. Want het drugsgebruik en illegale prostitutie gaan gewoon door achter gesloten deuren. Zelfs in opvanghuizen mag je gebruiken en bezoek ontvangen. Of dat nou zo slim is, valt te betwijfelen.

We wandelen langs De Kruispost waar dokters mensen helpen die geen zorgverzekering hebben. Bij inloophuis De Princehof van De Regenboog Groep mogen we even naar binnen om in het halletje van een medewerker uitleg te krijgen over het werk dat zij hier doen. Het is een veilige plek voor mensen om drugs te gebruiken. Voor weinig geld kunnen ze schone spuiten krijgen, maar bijvoorbeeld ook condooms. We zien vooral niet de toeristische plekken. Sonja laat ons een heel ander Amsterdam zien. Het zijn de plekken waar ik normaal gesproken zonder om te kijken langs fiets. En met mij vele anderen.

Een nieuwe start

In de cel in Frankrijk is Sonja volledig afgekickt, maar eenmaal terug in Nederland ging ze direct weer de fout in. Ze begon met heroïne en belandde in de prostitutie. In 2007 kwam daar een eind aan. Ze stapte in de auto met twee mannen, tegen haar intuïtie in. In een appartement werd ze door vier mannen verkracht en mishandeld. Een buschauffeur vond haar op straat nadat ze van de trap was geduwd. Sonja was bang en wilde niet meer op straat werken. Nog steeds heeft ze last van deze ervaring. Ze heeft nachtmerries en slaapt in haar eigen huisje soms liever op de bank dan in haar bed.

Dit was wel de ommekeer in haar leven. Sonja kickte na vele pogingen nu echt af en raakte geïnspireerd door een ex-verslaafde die nu mensen hielp af te kicken. Toen de Regenboog Groep haar deze kans bij Amsterdam Underground bood, was het dan ook een match made in heaven. Sonja heeft inmiddels een eigen huisje, een kat, een vaste baan als gids, contact met haar dochter en is zelfs oma geworden. De wonderen zijn de wereld echt nog niet uit.

De Oude Kerk, maar dan anders

Bij de Oude Kerk staan we even stil bij het Prostitutie Informatie Centrum: praathuys ‘in de ouwehoer’. Een plek waar prostituees terecht kunnen voor steun en een goed gesprek. Sonja ergert zich aan een jonge toeriste die een foto maakt van een prostituee. Respectloos, vindt ze, maar ze begrijpt het wel. De meisjes achter de ramen willen niet op de foto en dat wordt met bordjes aan de muren duidelijk gemaakt. Helaas handelt niet iedereen daarnaar.

Op de hoek van de Sint Annendwarsstraat en het Oudekerksplein wijst Sonja naar de TonTon Club, nu een arcadehal. Voor haar was dit pand vroeger een goede plek om ‘geld te maken’. Ze verleidde toeristen, bij voorkeur Amerikanen en Australiërs omdat die niet zo snel naar de politie stappen, en maakte hen geld afhandig door allerlei leugens te verkopen. Soms ging ze ook met hen naar een hotel waar ze hen dan drogeerde en ervandoor ging met het geld.

Profiteren van verslaafden

Sonja maakt zich nog steeds boos over hoe veel mensen probeerden (en proberen) te verdienen aan verslaafden. Zo waren er de pooiers en dealers, maar ook de gewone mens uit de rosse buurt deed mee. Winkeliers die velletjes folie en aluminium verkochten voor een paar cent, of rietjes, of de FEBO waar de drugs in de automaat zat. Iedereen hielp een handje mee.

Zelf mee met de Amsterdam Underground Tour?

Sonja is 25 jaar verslaafd geweest. Ze heeft nu haar leven weer op de rit en dat kun je zien. Vol verve en enthousiasme neemt ze mensen mee op sleeptouw. En haar collega’s ook. Je kunt op de website van Amsterdam Underground reserveren.

Nog een tip: neem contant geld mee. Aan het eind van de tour wil je Sonja, of één van de andere gidsen, namelijk echt een fooi geven. En dat gaat wat lastig met een pinpas. Dat kan ik je helaas uit ervaring vertellen. Sorry Sonja! Je bent geweldig.