Auschwitz en Birkenau als ‘leuk’ uitje?!?

Laatste update: 27 april 2019

Vlakbij Krakau (Polen) liggen Auschwitz en Birkenau, de beruchte concentratie- en vernietigingskampen. Een bezoek aan Krakau is niet compleet zonder die aan te doen. 

Het is wel een beetje vreemd om zo’n nare plek tijdens een leuk weekend weg te bezoeken. Ook al heb ik er vroeger bij geschiedenisles veel over gehoord en gelezen en zijn er duizenden artikelen over geschreven, boeken en oorlogsfilms over gemaakt: een voorstelling van de oorlogssituatie maken, is bijna onmogelijk. Ik merk dat het voor mij de relatief kleine feitjes zijn die de geschiedenis dichterbij brengen.

Stillevens van gebruiksvoorwerpen

Ik loop onder een poort door met de sadistische tekst ‘Arbeit macht frei’. Een bizarre entree die me de weg leidt naar verschillende gebouwen: van verblijven tot gevangenissen en van crematoria tot kantoren. In deze gebouwen staan bewijzen tentoongesteld van wat er vroeger gebeurd is. In blok 4a vind ik een ontzettend grote vitrine vol mensenhaar. De nazi’s gebruikten het haar van gevangenen voor de Duitse textielindustrie. Toen in januari ’45 het Russische Rode Leger Auschwitz bevrijdde, lag er nog een hele voorraad mensenhaar. Dat is dus bewaard gebleven. Daar word ik wel even stil van. Net als van alle andere stillevens: stapels schoenen, pannen, kleren, kammen en andere gebruiksvoorwerpen. Allemaal netjes uitgesorteerd door gevangenen voor de Duitsers om te gebruiken of om aan te verdienen.

Idiote feiten

Wat de nazi’s deden, is idioot en onvoorstelbaar tegelijk. Zo jaagden de SS’ers de Poolse bevolking in een straal van vijf kilometer rond Auschwitz uit hun huizen. Maar ook lieten ze Joodse mensen het treinkaartje naar hun eigen dood kopen. Schandalig. De gemiddelde “levensduur” van een gevangene was drie maanden. Bij aankomst in Auschwitz was er direct een selectie. Geheel willekeurig werd je de dood in gestuurd of je mocht werken. Als je een handig beroep had (bijvoorbeeld timmerman), had je “mazzel”: je was van waarde en bleef langer leven. Mensen kwamen om door vergassing, verhongering, gebrek aan medische zorg, mishandeling en volledige uitputting. In de gevangenissen op het kamp werden mensen met velen tegelijk met slechte luchttoevoer en zonder voedsel opgesloten. Er waren zelfs cellen van een vierkante meter groot waar vier mensen tegelijk in moesten verblijven. Er staan een aantal foto’s tentoongesteld van vrouwen die bij de bevrijding nog in leven waren. Soort van in leven dan, want een volwassen vrouw hoort geen 25 of 35 kilo te wegen.

Medische experimenten

In Blok 10 was SS-arts Josef Mengele actief. Deze man leek het een goed idee om tweelingen te gebruiken voor experimenten. Zo kon hij goed zien in hoeverre genetica van invloed was op een mensenlichaam. Mengele liet de ene helft van de tweeling de experimenten ondergaan zodat hij de gevolgen kon vergelijken met de gezonde helft van de tweeling. Hij bedacht bijvoorbeeld dat hij bruine ogen blauw kon maken door chloor in de ogen te injecteren. Of hij haalde een orgaan weg zonder verdoving. Logisch gevolg is dat veel mensen overleden aan de experimenten. Zodra de ene helft van de tweeling overleed, werd ook de andere vermoord zodat Mengele de lichamen goed kon vergelijken bij de autopsie.

Mengele was niet de enige die medische experimenten uitvoerde, er waren nog meer artsen actief. Zo werd er ook onderzoek gedaan naar sterilisatie van vrouwen. Als Joodse vrouwen immers geen kinderen meer baren, kunnen er geen nieuwe Joden worden geboren.

Nederlanders in Auschwitz

Veel landen hebben een eigen tentoonstelling in Auschwitz. Niet alleen Nederlanders gingen naar Auschwitz, ook vele andere nationaliteiten zoals Grieken en Hongaren, en Roma en Sinti zigeuners. De Nederlandse tentoonstelling gaat ondermeer over het verzet, de Jodenvervolging en het openbare leven in Nederland. Heel indrukwekkend en het zet me aan het denken: wat zou ik doen in die situatie? Ben ik stoer genoeg om bij het verzet te gaan? In het Nederlandse gebouw vind je ook een wand vol namen van slachtoffers. Mijn oog valt direct op namen die uit de omgeving van mijn de regio waar ik ben opgegroeid (Renkum en Ede). Wat een schrijnend toeval.

Paardenstallen in Birkenau

Drie kilometer buiten Auschwitz ligt Birkenau, het vernietingskamp. Hier zijn nog zo’n veertig barakken over van de bijna tweehonderd die er ooit stonden. Birkenau moest onderdak bieden aan honderdduizend gevangenen. Zij werden ondergebracht in oude paardenstallen. Origineel bedoeld voor zo’n 52 paarden, maar hier konden met gemak vierhonderd mensen ingepropt worden. Sterker nog, waarom niet negenhonderd? Regelmatig overleefden de mensen de nacht niet. Hoe naar dat ook is, het was goed nieuws voor de andere gevangenen. Want er lagen precies negenhonderd stukjes brood en als honderd mensen de nacht niet doorkwamen, betekende dat iemand anders een extra stukje brood kreeg. Vrienden maken met de blokoudste dus.

Auschwitz als toeristische trekpleister

Ik bezoek Auschwitz met een gids van Polenreizen. Deze spreekt Nederlands, wat erg prettig is. In totaal ben ik zo’n drie uur in Auschwitz en Birkenau, voldoende om een indruk te krijgen. Na de tour kun je eventueel langer blijven en zelf je weg terug vinden naar Krakau. Dit zou ik zeker overwegen! Zo kun je namelijk nog even in je eigen tempo een aantal dingen bekijken, want met zo’n groep moet je toch mee met het tempo van de rest.

In het weekend dat ik Auschwitz bezoek, is het onwijs lekker weer en hoogseizoen. Bussen vol toeristen in korte broek en slippers dus. Een heel dubbel gevoel: het is natuurlijk goed dat we ons dit stukje geschiedenis blijven herinneren, maar soms voelt het wat te toeristisch. Mensen maken foto’s van zichzelf met een big smile en je kunt soms je kont niet keren vanwege de grote hoeveelheid mensen. Dat maakt dat de geschiedenis me misschien wat minder raakt ter plekke, maar het zet me absoluut aan het denken. Zeker op je to do-lijstje zetten als je Krakau bent. En wissel het vooral af met wat luchtiger uitjes, bijvoorbeeld een fietstocht met Baja Bikes (aff.) langs alle highlights van Krakau.